Maand: maart 2020

Oerhollandse zwarte populieren zijn bewakers van het oude cultuurlandschap langs onze grote rivieren. Ze ruimden afgelopen eeuw het veld, maar het tij lijkt te keren. 

Het meest bekende gedicht over onze grote rivieren is dat van Hendrik Marsman met de befaamde openingsregel: Denkend aan Holland zie ik brede rivieren, traag door oneindig laagland gaan.

Na het stromende water volgt een ode aan de typische rivierboom:

rijen ondenkbaar
ijle populieren
als hoge pluimen
aan de einder staan. 

Populieren horen bij het Hollandse rivierlandschap. Langs de Maas staan ze als bakenbomen, die schippers de vaarweg markeren bij mist en slecht zicht. Langs de Rijn, Waal en IJssel hoort de populier vanouds ook thuis. En dan gaat het om de zwarte populier, want dat is de inheemse boomsoort die langs onze rivieren als de beste gedijt. Zaden van de zwarte populier verspreiden zich met hoogwater en zorgen voor opschietende ooibossen in de natuur aan oevers van rivieren. Buiten de natuurreservaten zijn de afgelopen driehonderd jaar zwarte populieren verdrongen door de canadese populier, die supersnel groeit en daardoor aantrekkelijk was voor de houtindustrie en de klompenmakerij.

Peppels

In de volksmond heten ze peppels. En dat verwijst naar het Griekse woord paipolos en dat betekent ‘trillen’. Bij een zuchtje wind beginnen bladeren van populieren te bewegen en dat geeft een ruisend geluid. Het ruisen van populieren inspireerde veel poëten tot een gedicht over deze bomen. De uitdrukking ‘popelen van ongeduld’ schijnt ook hiervan afgeleid te zijn.

De zwarte populier kan goed tegen natte voeten en groeit bij voorkeur op plekken die af en toe onder water stromen. Uiterwaarden dus. In ooibossen tieren ze welig.

Rijkswaterstaat heeft het niet zo op rijen populieren; vooral niet als die haaks op een rivieroever staan. Want bij hoog water zou zo’n bomenrij een barrière kunnen vormen die de doorstroming belemmert, waardoor de veiligheid in gevaar komt.

Cultuurlandschappelijk erfgoed

Op veel plekken langs onze rivieren zijn populieren verdwenen de afgelopen honderd jaar. Daarmee is de zwarte populier in zekere zin een bedreigde boomsoort te worden. Bert Maes legde daar eind 2019 de vinger bij toen hij een plan presenteerde voor behoud van groen erfgoed. In dat plan werd met name de zwarte populier genoemd als oorspronkelijke autochtone oerboom.

De zwarte populier is heden ten dage feitelijk cultuurlandschappelijk erfgoed. Slechts op enkele plekken langs onze rivieren staan nog exemplaren van deze houten makkers van honderd jaar oud. In Brummen bijvoorbeeld langs de IJssel. En langs de Waaldijk in Opijnen pronkt nog een zwarte populier van 112 jaar oud. Dat is de laatste der monumentale mohikanen in het rijk der zwarte rivier-populieren.

In maart 2020 zijn twee monumentale zwarte populieren omgezaagd langs de IJssel bij Zalk. Dat gebeurde op last van de gemeente Kampen. Als maker van de podcast Rivierverhalen heb ik een poging gedaan om aandacht te vragen voor het lot van deze bomen, zodat ze niet ongemerkt aan hun eind kwamen. Dat leverde in elk geval een mooi artikel op in de regionale krant.

Tij lijkt te keren

Het tij lijkt te keren: op steeds meer plekken worden zwarte populieren geplant of herplant. En ooibossen waar ze nog staan, worden gekoesterd. Staatsbosbeheer heeft afgelopen jaren duizenden zwarte populieren met stekken opgekweekt in hun bomen-genenbank. En bij steeds meer boomplant-acties duiken zwarte populieren op. Dat gebeurt ondermeer in een hardhout-ooibos in de uiterwaarden van Schelle en Oldeneel in Zwolle. En dat gebeurt in de uiterwaarden bij Zalk in Overijssel. Waar na de kap van de twee reusachtige zwarte populieren de gemeente Kampen beloofd heeft om zwarte populieren te herplanten in de uiterwaarden van de IJssel.

En in Zwolle is een prachtige gekapte laan met canadese populieren recent vervangen door 130 – jawel – zwarte populieren. De laan ligt in het verlengde van de rivierdijk. Zwarte populieren hebben als voordeel dat ze minder gevoelig zijn voor takbreuk bij langdurige droogte.

Ken jij plekken, waar recent zwarte populieren zijn geplant in het riviergebied? Laat het me weten? Mail naar: Rivierverhalen@solcon.nl