Knotwilgen: wakers in rivierlandschap

Knotwilgen horen bij mijn favoriete bomen. Met name omdat ze laten zien dat er veel schoonheid en fierheid is als je door het leven bent getekend. En omdat het levenskrachtige wakers zijn in het alsmaar veranderende rivierenlandschap. 

Twee kunstenaars – Birthe Leemeijer en Natascha Libbert – verzamelen verhalen en foto’s van wilgen in de IJsselvallei. Dat doen ze voor de kunstmanifestatie IJsselbiennale onder de noemer ‘Ontmoetingen bij de wilg’. Hun resultaten zijn tot september 2020 te zien en te horen in het Kunstenlab in Deventer. Het is de moeite waard om langs te gaan.

Mijn geliefde IJssel-knotwilg momenten:

In het verlengde van het kunstproject geef ik graag wat beelden van mijn favoriete knotwilgen langs de IJssel.

Deze knotwilg in de uiterwaarden bij Wijhe troonde fier uit boven het hoge water toen de rivier buiten de oevers trad. De sporen van het hoogwater waren naderhand lange tijd op de bombast te zien. Deze sporen worden gevormd door fijne, grijze slibdeeltjes die achterblijven in de boomschors. 

Er is een gat gevallen in je borst…

Dit gedicht van Koos Geerds mijmer ik graag bij deze knotwilg in de Scheller en Oldeneler Buitenwaarden:

Ik ben je vriend,

ik weet het zeker

nu ik je zie;

Er is een gat gevallen 

in je borst

tot aan de ruggegraat,

het bloed trekt langs de huid

steeds hogerop

en duizelt,

want het hart gaf doortocht

aan de daad;

verdriet vreet alles weg,

je bloeit weer op.

Koos Geerds

(uit de bundel ‘Dit verre turen’ – 1986 – Arbeiderspers)

Bejaarde knotwilg langs oude IJsselarm

Langs een oude arm van de IJssel – de Schellerwade – staat deze indrukwekkende knotwilg voorovergebogen langs de oever. Het is de oudste knotwilg die ik ken in Zwolle. Vrijwilligers van landschapsonderhoud Overijssel zorgen ervoor dat deze bejaarde wilg in goede conditie blijft door 1x per vier jaar de kruin kaal te knippen. Als je dat niet zou doen, zou de knotwilg uiteindelijk omvallen door de zware taken op de kruin.

Staan in de boombast

In een oude knotwilg kun je soms rechtop staan, zoals in dit duo in de Duursche Waarden vlak achter de IJsseldijk in Den Nul. Zolangs de bast goed blijft, kan een holle knotwilg jarenlang mee. De jongeman die deze knotwilgen bewondert is trouwens Job Hulsman, die voor zijn website De Koekstad een wandeling met me maakte langs de IJssel. Zijn verhaal is hier te lezen.

Wetenswaardigheden over de knotwilg:

• Wilgen horen bij de snelst groeiende bomen van ons land. Ze zijn heel makkelijk te kweken: steek een wilgentak in de grond en je hebt binnen een paar jaar een wilgenboompje.
• Wilgen gedijen het beste in een waterrijke omgeving, vandaar dat ze het goed doen aan de waterkant. Maar ook in uiterwaarden die regelmatig onderwater lopen, voelen wilgen zich thuis.
• Zachthout-ooibos langs rivieren bestaat voor een groot deel uit wilgen. 

• De knot van knotwilgen ontstaat niet vanzelf. Dat is mensenwerk. Om wilgen tot knotwilgen te vormen, is het nodig ze om de drie a vier jaar te snoeien. Zo groeit er geleidelijk een bolletje waaruit jaarlijks jonge scheuten tevoorschijn schieten. 
• Door het hakken wordt het kernhout van de boom aan weer en wind blootgesteld. Dat verrot gemakkelijk, waardoor de boom geleidelijk aan hol wordt.

• Bevers zijn liefhebbers van wilgenschors. Ze knagen jonge wilgen om, eten de schors op en laten de afgekloven takjes liggen.
• Wilgentakken waren vroeger geliefd voor gevlochten afrasteringen en oeverbescherming langs dijken en rivieren. Veel knotwilgen zijn verdwenen sinds wilgentenen voor deze doeleinden minder worden gebruikt.
• Wilgenbast bevat salicinezuur. Dat is pijnstillend. Het de basis van de asperine. En het werkt ontsmettend.
• In de volksgeneeskunde wordt wilgenbast aangeraden als natuurlijk hulpmiddel. Klazien uit Zalk adviseerde aftreksel van wilgentakjes te drinken tegen verkoudhoud, reuma en jicht.
• Oude knotwilgen zijn een geliefde broedplaats voor steenuilen en nijlganzen.