Onbekend schilderij ontdekt van Katerveer over IJssel bij Zwolle
Een afgeladen platte veerpont steekt van wal naar de overzijde van de IJssel. Aan de kant ligt een vrachtschip. De hoge wolkenlucht weerspiegelt in het water van de rivier. Dat is het beeld zoals de Duitse kunstschilder Alfred Streubel het schilderde in 1926. Het schilderij kwam onlangs boven water uit een particuliere collectie.
Tot pakweg honderd jaar geleden was Zwolle vanuit zuid-Nederland enkel per pont over de IJssel bereikbaar, want bruggen over de rivier waren er nog niet. Tegen de tijd dat de eerste brug in aanbouw was, legde Streubel de Zwolse veerpont van het Katerveer in olieverf vast voor het nageslacht. Dit is het volledige schilderij:
Oude ansichtkaarten leveren bewijs
Het schilderij vermeldt niet de preciese plek van het tafereel. Hoe weten we zeker dat het hier om de veerpont van het Katerveer bij Zwolle gaat?
Net als bij de recente plaatsbepaling van het befaamde boomwortel-schilderij van Vincent van Gogh: Oude ansichtkaarten bieden uitkomst.
Oude ansichten van het Katerveer tonen een landschap dat dezelfde sporen draagt als het schilderij. En ook de vorm van de veerpont heeft gelijkenis. Gezien vanaf de Zwolse kant, toont de Gelderse overzijde een bosschage met twee woningen en een vrij open landschap met enkele populieren. Dat komt overeen met de werkelijkheid van weleer, zoals vastgelegd op foto’s. Vandaag de dag is dat overigens verdwenen.
Zwolse connectie
Hoe raakte een Duitse kunstschilder met zijn schildersezel verzeild aan de oever van de IJssel?
Kennelijk had Streubel een Zwolse connectie. Het bewijs daarvoor levert Delpher: Een kleine advertentie in de Provinciale Overijsselsche en Zwolse Courant van een eeuw geleden, vermeldt de naam van Alfred Streubel. Kunstzaal Kok organiseert een verkooptentoonstelling voor zijn nieuwe schilderijen.
Kunstzaal Kok was in de eerste helft van de vorige eeuw een bekende kunstgalerie in de Overijsselse hoofdstad. Het is onduidelijk hoe vaak Streubel in de omgeving van Zwolle neerstreek. Wellicht bestaan er meer schilderijen van hem van het IJssellandschap.
Streubel woonde in Chemnitz, in het zuidoosten van Duitsland. Hij leefde van 1861 tot 1947 en staat bekend om zijn berglandschappen en stillevens. Zijn stijl is vrij eenvoudig en zijn werken doen vandaag de dag geen hoge bedragen op veilingen. Niettemin is dit opgedoken schilderij van het Katerveer historisch waardevol.
Houten pont
De geschiedenis van het Katerveer gaat terug tot 1200. Toen was er een dorpje aan de Gelderse kant van de IJssel met de naam Caeten, later verbasterd tot Caten, Koten en Katen. Het was eeuwenlang een belangrijke oversteekplaats tussen Noord- en Zuid-Nederland.
Rond 1450 werd de veerdienst eigendom van de gemeente Zwolle. Bij het veerhuis was ook een stal voor paarden die de koetsen trokken. In 1914 werd de houten pont vervangen door een platte stalen pont met motoraandrijving, zodat ook onder winterse omstandigheden de veerdienst in bedrijf bleef.
Trouwens: Het rivierdorpje Katen is in de loop van eeuwen van de aardbodem verdwenen.
De Zwolsche Courant maakt er op 27 oktober 1917 melding van dat er plannen zijn om het Katerveer te vervangen door een ‘modern verbindingsmiddel’ een brug:
‘Het pontveer dat zo’n idyllischen indruk maken kan, wanneer op stillen zomeravond de langer lager en lager zinkt en de pont vredig, onmerkbaar bijna, voortglijdt van den eenen oever naar den anderen. Het moge schilders inspireren dit ouderwetse pontveer, dat ons denken doet aan de tijden van trekschuit en dillegence, maar in onzen tijd is het niet meer op zijn plaats.’
Co Breman
Met de oplevering van de boogbrug over de IJssel kwamer in 1930 een einde aan het Katerveer. De bouw van de vaste oeververbinding duurde drie jaar. Mogelijk heeft Alfred Streubel de veerpont in 1926 op het schildersdoek vereeuwigd in de wetenschap dat dit historische riviervervoer spoedig tot het verleden zou gaan behoren.
Hij was in elk geval niet de enige die het Katerveer voor het nageslacht wilde vastleggen. Van de Zwolse kunstschilder Co Breman is ook een potloodtekening bekend van het Katerveer.
Reproducties van dit schilderij werden door de Zwolse kunsthandel Kok uitgebracht om de opening van de nieuwe IJsselbrug te vieren, zo blijkt uit een advertentie in de lokale krant in 1930:
