Op steeds meer plekken langs de grote rivieren verwijdert Rijkswaterstaat de komende jaren stenen oevers, zodat zandstrandjes ontstaan. De strandjes zijn bedoeld voor natuur en niet voor zwemmers en recreanten.
Tekst en foto's Wim Eikelboom/Rivierverhalen
De grote rivieren worden beetje bij beetje bevrijd uit hun strakke keurslijf van steenbestorting.
Rijkswaterstaat verwijdert de komende jaren over een afstand van 30 kilometer stenen tussen de kribben aan de boorden van de IJssel. De Maas krijgt over 45 kilometer natuurlijker oever. Voor de Nederrijn en Lek ligt 12,5 kilometer in het verschiet en langs de Overijsselse Vecht en het Zwarte Water gaat het om 10 kilometer aan ontsteende oevers.
Verhaal gaat verder onder de foto
‘Daar waar het kan, halen we zoveel mogelijk oeverstenen weg’, belooft Rijkswaterstaat. ‘Met ondiep water, rivierstrandjes en steilranden herstellen we deze oevers zoveel mogelijk in hun natuurlijke staat. Zo krijgt de rivier en de natuur eromheen weer de ruimte.’
Het is onderdeel van de maatregelen die in aantocht zijn voor verbetering van de ecologische waterkwaliteit, zogeheten Kaderrichtlijn Water-acties. Langs de IJssel komen natuurlijke oevers ondermeer bij Zutphen (Rijsselsche Waarden), Deventer (Dorperwaarden en Wilpse Klei), Fortmond (Duursche Waarden), Terwolde, Wijhe, Windesheim en Zalk.
Rivierrombout
Van oorsprong komen stortstenen niet voor in onze rivieren. In de jaren zestig en zeventig is de IJssel geleidelijk vastgelegd in geotextiele oeverdoeken en een laag zware, zwarte keien. Zo werd erosie voorkomen van de weilanden aan de oevers van de rivier. Het was vooral een boerenbelang en om de scheepvaart te gerieven.
In deze eeuw is er de roep om een meer natuurlijk riviersysteem. Het verwijderen van stenen oevers hoort daarbij. Want daarvan profiteren allerlei dieren en waterplanten. Waaronder de rivierrombout, een zeldzame libelle die zich op zandige oevers voortplant.
Verhaal gaat verder onder de afbeelding
Zwemmers
Herstel van de zandstrandjes tussen de kribben is bedoeld om dieren en planten meer ruimte te geven. Maar de strandjes hebben een aantrekkingskracht op recreanten. Het zijn populaire plekken om te zonnebaden en te zwemmen. Op mooie zomeravonden verpozen mensen zich er graag met een barbecue of een zelfgestookt vuurtje.
Verhaal gaat verder onder de foto
Schuttevaer
In 2015 is voor het eerst 10 kilometer IJsseloever ontdaan van stenen. Op zestien plekken tussen Dieren en Kampen kreeg het zand tussen de kribvakken weer vrij spel. Dat ging toen niet zonder slag of stoot. Koninklijke Schuttevaer stapte zelfs naar de rechter om er een stokje voor te steken. De belangenorganisatie voor de binnenvaart stelde dat de vaardiepte van de rivier in gevaar zou komen als het zand van de oevers klotst door langsvarende schepen. Schuttevaer werd in het ongelijk gesteld, maar kreeg het wel voor elkaar dat er sindsdien vaker wordt gebaggerd in de IJssel om de vaargeul op diepte te houden.
Verhaal gaat verder onder de foto
Binnenvaart voorziet problemen
Binnenvaartschippers blijven argwanend over de komende ontstening van rivieroevers. Marleen Buitendijk, beleidsadviseur van beroepsorganisatie BLN-Schuttevaer zegt er het volgende over:
‘Oeverontstening lijkt een mooie manier om de rivier natuurlijker te maken. Helaas komt het sediment van de afgeslagen oevers in de vaargeul terecht en dat veroorzaakt ongewenste aanzanding in de vaargeul. Scheepvaart heeft daar last van. Discontinuïteit van het rivierbed maakt de navigatie complex en gevaarlijker.’
‘Hier is echt sprake van een spanningsveld tussen natuur en scheepvaart. Door de zandige oevers voorzien wij straks meer zandbanken in de vaarweg, discontinuïteit van de rivierbodem waardoor extra zuiging ontstaat, kans op inzinking, extra baggerlast en daarmee baggermaterieel in de vaarweg, beïnvloeding van stromingspatronen en hoger brandstofverbruik.’
Verhaal gaat verder onder de foto
Aanzanding en erosie
Hoewel zich op de IJssel de afgelopen jaren geen problemen voordeden met de ontsteende oevers, is dat volgens Buitendijk wel het geval op andere rivieren. ‘Er zijn voorbeelden op de Maas, waar de aanzanding door ontsteende oevers de waterstromen dusdanig beïnvloedde dat het schip op ‘ramkoers’ kwam te liggen met de brugpijler bij Gennep. Ook zijn er bomen die vanaf de afgeslagen oevers in de vaarweg vallen en schade veroorzaakten aan schroeven.’
Rijkswaterstaat zegt per plek zorgvuldig te onderzoeken of er erosie te verwachten valt die nadelig kan zijn voor de scheepvaart. ‘Er wordt bij ontstening altijd rekening gehouden met belangen van scheepvaart’, benadrukt Rijkswaterstaat. In het uiterste geval belooft Rijkswaterstaat aanvullende maatregelen te nemen om verzanding van de vaargeul te voorkomen, zoals het aanbrengen van een langsdam in de ontsteende vooroever, een palenrij, drempels of verankerd rivierhout.
Tekst gaat verder onder de foto
Meer verhalen over de impact van maatregelen van de Kader Richtlijn Water vind je hier.
Het zou natuurlijk fantastisch zijn (voor mens en natuur) als we een meer natuurlijk en daarmee authentiek verloop van ons water krijgen. Onvermijdelijk lopen we dan wel aan tegen de economische belangen die we ook bij de natuur hebben…