Hoe de veldwachter van Zalk glansrol kreeg na dijkdoorbraak IJssel

De allerlaatste dijkdoorbraak langs de IJssel staat op naam van Zalk. Bij het dorp begaf op 8 januari 1926 de rivierdijk. Een watersnood was het gevolg. Hoewel niemand het leven verloor, was de schade groot. De plaatselijke veldwachter kreeg een glansrol.

Door Wim Eikelboom/Rivierverhalen 

De IJssel staat zeer hoog bij de jaarwisseling van 1925-1926. Vermoedelijk door een mollengat welt er water door de dijk op 8 januari. Een dijkwachter slaat alarm en er wordt grind aangevoerd om het gat te dichten. Maar dan blijkt het al te laat, want er ontstaat een waterfontein die een gat slaat in de dijk. Even later breekt de dijk door over een afstand van een paar honderd meter. IJskoud rivierwater stroomt het land in. De kerkklokken luiden om de mensen te waarschuwen voor het wassende water.

De meeste inwoners zoeken hun toevlucht bij familie en vrienden in Kampen en Hattem, nadat het dorp op last van het provinciebestuur ontruimd moet worden. Ongeveer 50 Zalkers vinden opvang in een Kamper school en fabriekshal, waar plaatselijke padvinders hielpen met de dagelijkse voedselverstrekking aan de hoogwatervluchtelingen. Honderden paarden, schapen, varkens en koeien kunnen tijdig in veiligheid worden gebracht en mogen in schuren en stallen staan bij boeren in het naburige Kampen en Hattem. Ze krijgen voer op kosten van de gemeente.

Verhaal gaat verder onder de foto

Militairen bewaken dorp

Militairen van het garnizoen Kampen bewaken het leegstaande, ondergelopen dorp. Ze houden verblijf op het marktplein bij de kerk. Want de kerk van Zalk staat op een oude rivierduin van de IJssel, vandaar dat het niet onderloopt. Een bakker – wiens huis nog droog staat – blijft achter om de militairen van brood te voorzien. 

In Zalk en omtrek staat ruim een halve meter rivierwater. Het water zakte al snel binnen een paar dagen. Niet alleen Zalk, maar ook andere plekken in het land zijn getroffen door een winterse watersnood door extreem hoog water in de rivieren. Koningin Wilhelmina maakt een rondgang door het land langs alle rampplekken. Ze bezoekt ook Zalk. 

Verhaal gaat verder onder de foto

Veldwachter De Koning van Zalk

Bij dat koninklijk bezoek krijgt de plaatselijke veldwachter een opmerkelijke glansrol toegedicht door de verslaggever van het Overijsselsch Dagblad van 14 januari 1926. We lezen mee:

‘Een alleraardigst moment beleefden wij in Zalk. Daar voert de oude gemeente-veldwachter Mondriaan, die altijd even opgewekt en monter is, den scepter over de paar honderd inwoners van het plaatsje Zalk. De nikkelen knoopen van zijn keurig sluitende uniformjas waren keurig opgepoetst en glinsterden in de warme voorjaarszon. De zware bakkebaarden en voorname snor waren zorgvuldig gekamd en verzorgd. In strakke militaire houding – zijn rechterhand steunend op de dikke stok met zilveren knop – wachtte hij – bewust van zijn waardigheid – de komst van de het vorstelijk gezelschap aan den ingang van het dorp op.

Hij was de eerste die door de Koningin werd opgemerkt en enige tijd onderhield Hare Majesteit zich met hem. Hij antwoordde op de vragen met een ongekende vrijmoedigheid. Het was op den breeden kop te lezen, dat hij zich meer dan ooit Koning van Zalk voelde; wat hij na het onderhoud met de Koningin liet blijken, door de hoogste autoriteiten met brutale vrijpostigheid aan te spreken. Toen de burgemeester van Kampen hem voorbij ging, was zijn eerste gezegd: ‘Zoo burgemeester, hoe gaat ’t ermee?’ Hij stak zijn hand uit en de burgemeester weigerde zijn hand te schudden.

(…) Met zijn rechterhand draaide hij vergenoegd de krullende snor, de linker zwaaide met de zwarte knuppel en met een klein tikje minachting kijkt hij neer op de eenvoudige Zalker boeren, die nu wel begrepen zouden hebben, dat zij met grooter achting en eerbied dan voorheen tegen de grootste aller Zalkers hebben op te zien.’

Bron: Overijsselsch Dagblad 14 januari 1926

Hij drage zijn uniformknoopen blinkend

In reactie op dit artikel verschijnt korte tijd later een ingezonden brief van iemand die steun betuigt aan de veldwachter met de woorden: ‘Hij leve, de Koning van Zalk, Mondriaan!’

Veldwachter was geliefd

Kennelijk werd veldwachter Hendrik Mondriaan door de lokale bevolking op handen gedragen. Een bewijs daarvan levert een kleine advertentie in de regionale krant in 1929, waarin waardering wordt uitgesproken voor de steunende rol van politieman Mondriaan bij een ernstig ongeluk: 

De veldwachter van Zalk krijgt in 1926 uit handen van de Commissaris der Koning een watersnood-medaille voor zijn inzet tijdens de IJssel-overstroming. 

Hendrik Mondriaan was geboren Fries. Hij is 66 jaar geworden; ging in 1931 met pensioen en overleed in datzelfde jaar. 

Dit artikel kwam tot stand met dank aan Delpher.

Zalk kreeg geen landelijke bekendheid door veldwachter Mondriaan, maar wel door Klazien van den Brink. Wie was Klazien en hoe werd ze een populaire bekende Nederlander? Beluister het verhaal over Klazien uit Zalk in de podcast Rivierverhalen.